تجدید حیات فکری، فرهنگی معتزله در قرن چهارم هجری‏

جریان فکری معتزله به مدت سی سال (در عهد مأمون، معتصم و واثق) مورد توجّه خلفای عباسی بود. در سال 232هجری متوکّل به خلافت رسید و اهل حدیث بر امور مسلط شدند و به آزار و اذیت معتزله و مخالفان خود پرداختند. هر چند معتزله نفوذ خود را در دربار عباسی از دست دادند، ولی در قرن چهارم در دستگاه حکومتی آل بویه شخصیت‏های مهمی از معتزله ظهور کردند که هر کدام نقش مؤثری در پیش برد این مکتب ایفا نمودند. این دوره از نظر تدوین آثار، مهم‏ترین دوره فرهنگی معتزله به شمار می‏رود. صاحب بن عباد طالقانی یکی از چهره‏های سیاسی آل بویه که معتزلی مسلک بود، نقش به سزایی در ترویج آراء و عقاید معتزله ایفا نمود. وی که وزیر دو تن از امرای بویهی (مؤیدالدوله و فخرالدوله) بود، قاضی عبدالجبار همدانی را به ری فرا خواند و وی را منصب قاضی‏القضاتی داد که عامل مؤثری در گسترش آراء و عقاید معتزله به شمار آمد. در مقاله‏ی حاضر ضمن معرفی تنی چند از مشاهیر معتزله در قرن چهارم هجری نقش اساسی ایشان در تجدید حیات فکری، فرهنگی معتزله را مورد بررسی قرار خواهیم داد.